تاریخچه

درسال 1369 توافق نامه ای بین وزارتین بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و وزارت آموزش و پرورش در هفت بند به تصویب رسید و مقرر گردید مراقبینی که در سال 1357 از وزارت آموزش و پرورش به وزارت بهداشت واگذار شده بودند مجددا به وزارت اموزش و پرورش منتقل گردند. طرح قانون انتقال مراقبین بهداشت مدارس به واحدهای آموزشی تابعه وزارت آموزش و پرورش درجلسه علنی مورخ 12/09/1370 به تصویب و سپس به تایید شورای نگهبان رسید. از تاریخ تصویب این قانون تاکنون آن دسته از مراقبین بهداشت که تاپایان سال 1357 درمدارس عالی بهداشت وابسته به وزارت آموزش و پرورش تربیت شده اند از وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به واحدهای آموزشی تابعه انتقال یافتند.

متعاقب آن درتاریخ 07/02/1373 قانون اصالح انتفال مراقبین بهداشت به واحدهای آموزشی تابعه وزارت آموزش و پرورش تصویب و به موجب آن کلیه مراقبین بهداشت از وزارت بهداشت به وزارت آموزش و پرورش منتقل شدند. طبق تبصره 4 این قانون مسئولیت برنامه ریزی، سیاستگذاری، تربیت نیروی انسانی و اجرا در قالب شبکه های بهداشت و درمان کشورکماکان به عهده وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی می باشد.

رسالت و اهداف:

رسالت:

مدیریت سلامت محور در زمینه ارائه خدمت به نوجوانان و جوانان در راستای ارتقای کیفیت زندگی این گروه سنی با تاکید بر اقدامات پیشگیرانه منطبق با فرهنگ جامعه و متناسب با جنسیت مورد نظر و مشارکت همه جانبه ایشان. وظیفه اصلی ما ارائه استاندارهایی است که درتعامل باهمه نهادهای متولی این گروه بهدست می آید و برای هماهنگ سازی خدمات قابل ارائه درنظام سالمت برای گروه مخاطب به طورمستمر پایش خواهند شد.

اهداف :

هدف کلي :

« توسعه نظام سلامت دانش‌آموزان و مدارس کشور به منظور تامين،‌ حفظ و ارتقاي سلامت جامعه مدرسه‌»

اهداف اختصاصي :‌

1 – بررسي وضعيت موجود ساختار و برنامه هاي مرتبط با سلامت مدارس و دانش آموزان

2 - اصلاح ساختار نظام سلامت مدارس کشور

3 – تنظيم استانداردها و شاخص‌هاي برنامه و تعيين وضعيت جاري آنها

4 – تعيين اولويتهاي آموزش بهداشت،‌ سلامت محيط مدارس و مراقبت بهداشتي دانش‌آموزان

5 - برآورد و تامين نيروي انساني مورد نياز برنامه هاي سلامت مدارس کشور

6– برآورد و تدارک منابع مالي و تجهيزات لازم براي فعاليت اجرايي در زمينه‌هاي سلامت مدارس

7 – پيشنهاد قوانين مورد نياز برنامه سلامت مدارس و پيگيري جهت تصويب آنها

8 – تنظيم نظام سياستگذاري، برنامه ريزي، اجرا و ارزشيابي مشترک برنامه هاي جامع سلامت مدارس

9 – تصويب توافق نامه هاي مورد نياز برنامه سلامت مدارس

10 – ظرفيت سازي براي اجراي ابتکار مدارس مروج سلامت ، به عنوان راهبردي قوي در ترويج بهداشت در مدرسه و گسترش آن از مدرسه به خانواده و جامعه

11 – اجراي برنامه هاي عملياتي مدارس مروج سلامت و گسترش آنها

12 – واگذاري هر چه بيشتر ارايه خدمات تعريف شده در امر سلامت مدارس به بخشهاي غيردولتي

3 1 - توسعه برنامه ريزي جامع در سطوح مختلف به عنوان راهکار عملي تمرکز زدايي

گروه هدف و واحدهای ارائه دهنده خدمت:

گروه هدف: نوجوانان5 تا 18 ساله و جوانان18 تا 30 سال

هدف اصلی:اعتلای سطح سالمت نوجوانان، جوانان،کارکنان مدارس و خانواده نوجوان از طریق افزایش سطح آگاهی های بهداشتی، ایجاد نگرش مطلوب، تغییر رفتار و تسهیل دسترسی به خدمات بهداشتی، مشارکت نوجوانان و جوانان، کارکنان مدارس و اولیاء است.

ارائه دهندگان اصلی خدمت:

در خانه های بهداشت: بهورز

در مرکز خدمات جامع سالمت روستایی: پزشک، مراقب سلامت ناظر، مراقبین سلامت و سایر کارکنان بهداشتی

در مرکزخدمات جامع سلامت شهری: پزشک، مراقب سلامت ناظر، مراقبین سلامت و سایر کارکنان بهداشتی

در پایگاه های سلامت: مراقبین سلامت

برنامه هاي جامع سلامت مدارس

رويکرد برنامه ريزي جامع‌( يا هماهنگ ) براي سلامت مدارس از اوايل دهه 1980 ميلادي توسط جمعي از دانشمندان و خبرگان امر سلامت مدارس تکوين پيدا نمود و رفته رفته جاي خود را در برنامه هاي جاري کشوري و محيطي تر يافت . اين شيوه برنامه ريزي اهدافي را دنبال مي‌نمايد که تضميم کننده دستيابي به بالاترين سطوح سلامت و آموزش در سلامت مي‌باشد و در پي آن است که همه ابعاد اين امر را در برگيرد.

اجزاي برنامه جامعه سلامت مدارس :

يک برنامه جامع سلامت مدارس در برگيرنده اجزايي هشت گانه به شرح ذيل خواهد بود :

1-آموزش جامع سلامت مدرسه :

شامل برنامه درسي مدون و مرحله‌اي براي دانش‌آموزان،‌ از ابتداي دبستان تا پايان دوره متوسطه،‌ مي‌باشد که ابعاد جسمي، رواني/ عاطفي ، اجتماعي و معنوي سلامت را در بر گيرد . اين برنامه به منظور انگيزش و ياري دانش‌آموزان براي حفظ و بهبود سلامت خود، پيشگيري از بيماريها و کاهش رفتارهاي مخاطره‌آميز مرتبط با سلامت طراحي مي‌شود و نيز به دانش‌آموزان فرصت مي‌دهد تا دانش،‌نگرش، مهارتها و رفتارهاي مرتبط با بهداشت را کسب نموده و بکار گيرند.

برنامه درسي جامع،‌ مجموعه‌اي از عناوين، مانند بهداشت فردي، بهداشت محيط، بهداشت خانواده ، بهداشت جامعه ،‌ بهداشت رواني و عاطفي ، ايمني و پيشگيري از صدمات، تغذيه،‌ پيشگيري و مراقبت از بيماريها و پيشگيري از سوء مصرف مواد را شامل مي‌شود . مربيان بهداشت،‌ معلمان دوره ديده و کارکنان بهداشتي اين آموزشها را ارايه مي دهند .

2-تربيت بدني :

شامل برنامه درسي مدون و مرحله بندي شده براي دانش‌آموزان‌( از ابتداي دبستان تا پايان دوره متوسطه ) مي‌باشد که محتوايي قابل درک و تجربياتي آموختني در گستره‌اي از فعاليتها، مانند مهارتهاي پايهء حرکتي، تناسب جسمي،‌حرکات موزون ، بازيها و ورزشهاي فردي/ دونفره و جمعي،‌ فراهم آورد . تربيت بدني بايد از طريق مجموعه‌اي از فعاليتهاي برنامه ريزي شده بدني، پيشرفت دلخواه جسمي،‌ رواني، عاطفي و اجتماعي هر دانش آموز را به پيش برد و نيز بايد اشتغال به فعاليتها و ورزشهايي که تمام دانش‌اموزان از آن لذت مي‌برند و در تمام مدت زندگي بکار مي‌گيرند را ارتقاء دهد . چنين برنامه هايي هم اکنون در نظام آموزشي کشور در سطحي گسترده اجرا مي‌شوند و در عين حال ضروري است براي هر چه جامعتر شدن و نيز قرابت بيشتر آنها با ديدگاههاي سلامت، مجدداً با همکاري مسؤولان ذيربط مرور گردند .

3 – خدمات بهداشتي :

خدماتي که براي دانش آموزان و به منظور تامين، حفظ و ارتقاي سلامت ارايه مي‌شوند . اين خدمات طراحي شده اند تا دسترسي يا ارجاع به تسهيلات ارايه دهنده خدمات بهداشتي و درماني را تقويت کنند،‌ استفاده مناسب از اين تسهيلات را تضمين کنند،‌ از بيماريهاي مسري و ساير مشکلات سلامت پيشگيري کنند، مراقبتهاي فوري را براي بيماريها و صدمات فراهم آورند، شرايط بهداشتي دلخواه را براي ايمني و سلامت محيط مدرسه تدارک نمايند و فرصت‌هاي آموزش و مشاوره براي افراد و خانواده ها را فراهم آورند . کارکنان مجاز، مانند پزشکان ، مربيان بهداشت ، دندانپزشکان ،‌ بهورزان ، کاردانهاي بهداشت و ساير کارکنان مرتبط قادر خواهند بود اين خدمات را ارايه دهند .

4 - خدمات تغذيه :

شامل دسترسي دانش‌آموزان به گستره‌اي از غذاهاي مغذي، قابل تامين و مورد علاقه مي‌باشد که با نيازهاي غذايي و بهداشتي تمامي آنها( براساس استاندارد هاي علمي ) منطبق شده باشد. برنامه هاي تغذيه اي در مدرسه بايد با معيارها و استانداردهاي ملي براي جامعيت غذاي دريافتي و محتواي سبد غذايي خانوار و مدرسه همخواني داشته باشند . آموزش تغذيه و ايجاد فضايي که رفتارهاي بهداشتي تغذيه را ترويج کند نيز بخشي از اين برنامه ها خواهند بود . هدف از اين برنامه ها دستيابي به حداکثر سلامت و توان فراگيري در دانش‌آموزان مي‌باشد . لازم است کارکناني با تحصيلات مرتبط ارايه اين خدمات را هدايت نمايند .

5 – خدمات مشاوره‌، روانشناسي و اجتماعي

منظور خدماتي است که براي بهبود بهداشت رواني/ عاطفي و اجتماعي دانش‌آموزان ارايه مي‌گردد . اين خدمات شامل ارزيابي‌هاي فردي و گروهي، مداخلات و ارجاعات مي‌گردد . اين فعاليتها به سلامت دانش‌آموزان و نيز به بهداشت فضاي مدرسه کمک مي‌کنند . افرادي از قبيل مشاوران، مربيان بهداشت دوره ديده، روانشناسان و مددکاران اجتماعي مي‌توانند اين خدمات را ارايه کنند .

6 - سلامت محيط مدرسه

منظور از محيط ، محوطه فيزيکي و نيز جو رواني – اجتماعي و فرهنگي مدرسه است . عواملي که بر محيط فيزيکي مدرسه تاثير مي‌گذارند شامل ساختمان مدرسه و فضاي پيرامون آن، تمام عوامل زيست شناختي و شيميايي موثر بر سلامت و نيز شرايط فيزيکي از قبيل دما،‌سر و صدا و نور مي‌باشند . فضاي رواني شامل شرايط فيزيکي ،‌عاطفي و اجتماعي است که بر آسايش دانش آموزان و کارکنان تاثير مي‌گذارد . هدف از اين برنامه‌ها ايجاد محيطي ايمن، بهداشتي و حمايتي است که يادگيري را تقويت مي‌کند . اين کيفيت‌ها از طريق استانداري‌هايي که به همين منظور تنظيم مي‌گردد قابل ارزيابي خواهند بود .

7 - ارتقاي سلامت کارکنان

فراهم آوردن فرصت هايي براي بهبود سلامت کارکنان مدرسه از طريق فعاليتهايي مانند ارزيابي‌هاي سلامت ، آموزش بهداشت و فعاليتهاي عملي مرتبط با بهداشت. اين فرصتها کارکنان مدرسه را براي در پيش گرفتن يک شيوه سالم زندگي که موجب ارتقاي وضعيت سلامت،‌ اخلاق و تعهد شخصي آنها به برنامه جامعه سلامت مدرسه مي‌گردد،‌ تشويق مي‌نمايند . اين تعهد ممکن است به احساس مسؤوليت در قبال سلامت دانش‌آموزان و بر عهده گرفتن نقش يک الگو توسط معلمان بيانجامد . فعاليتهاي ارتقاي بهداشت بهره‌وري را افزايش مي‌دهند و غيبت از محل کار و هزينه‌هاي بيمه هاي درماني را کاهش مي‌دهند .

8- مداخله والدين و جامعه

مقصود رويکري ادغام شده از همکاري مدرسه،‌والدين و جامعه براي پيشبرد سلامت و رفاه دانش‌آموزان مي‌باشد . شوراهاي بهداشت مدرسه، انجمن‌هاي اوليا و مربيان و سيار نهادهايي که مي‌توانند برناهم هاي سلامت را تقويت کنند بايد درگير شوند . منابع جامعه و همکاري والدين در ارتقاي سلامت دانش‌آموزان مهم است و نقش جامعه مدرسه در برنامه هاي سلامت مدارس تعيين کننده مي‌باشد . در غين حال اين فعاليتها به ارتقاي سلامت خانواده و جامعه کمک مي‌نمايند .

بيان ماموريت :

ماموريت نظام سلامت مدارس کشور،‌ تامين‌، حفظ و ارتقاي سلامت کودکان و نوجوانان از طريق طراحي، اجرا و حمايت برنامه هاي جامع سلامت مدارس مي‌باشد . اين برنامه ها ،‌آشکارا بر سلامت تمام دانش آموزان ( از دبستان تا پايان دوره متوسطه ) و نيز بر سلامت کارکنان مدرسه،‌ خانواده و جامعه تاثير مي‌گذارند . برنامه هاي سلامت مدارس،‌نيازهاي بهداشتي دانش‌آموزان را يافته، هدف قرار مي‌دهند و رفع مي‌سازند و نيز از خطراتي که سلامت آنها را تهديد مي‌نمايد پيشگيري مي‌کنند . اين برنامه ها دستاوردهاي آموزشي را بهبود و کيفيت زندگي را افزايش مي‌دهند .

نظام سلامت مدارس کشور،‌ در راه بهبود آموزش بهداشت‌،‌خدمات بهداشتي مدرسه و سلامت محيط آن تلاش مي‌نمايد . همچنين در راستاي حمايت از خدمات مشاوره‌،‌ روانشناسي ، اجتماعي و تغذيه ،‌ برنامه هاي تربيت بدني و برنامه هايي که با تشريک مساعي مدرسه و جامعه در راه ارتقاي بهداشت انجام مي‌گيرند،‌ گام بر مي‌دارد .

اقدامات فوق از طريق هماهنگي، همکاري و مشارکت وزارتخانه ‌هاي آموزش و پرورش و بهداشت، درمان و آموزش پزشکي و با هماهنگي گسترده با ساير بخشهاي دولتي،‌ سازمان‌هاي غيردولتي ( NGO ) ،‌ موسسات بين‌المللي و خانواده‌ها به مورد اجرا گذاشته مي‌شود .

عمده ترين مسايل در طرح عملياتي عبارت خواهند بود از :

- تقويت زير ساخت برنامه سلامت مدارس کشور :

اين مهم در برگيرنده بازبيني ساختار ارايه دهنده خدمات بهداشت مدارس، تنظيم سياستها و راهکارهاي فعاليت چند بخشي در امر سلامت مدارس، حصول استانداردهاي کشوري ( و در صورت امکان استاني و محلي ) براي بهداشت مدارس، ظرفيت سازي براي تقويت و حمايت برنامه هاي سلامت مدارس،‌ تعيين محل تامين منابع سلامت مدارس و حصول به توافقات کلان کشوري و اتفاق نظر در خصوص گستره و چگونگي اجراي برنامه سلامت مدارس مي‌باشد .

حمايت همه جانبه و بسيج جامعه براي پشتيباني از برنامه سلامت مدارس:

اين امر در برگيرنده آماده سازي و ساده نمودن مفاهيم و اهداف براي اطلاع رساني عمومي، توجيه افراد کليدي جامعه و انگيزش همه افراد موثر در برنامه سلامت مدارس مي‌باشد . برقراري ارتباط موثر، هماهنگي ،‌ همکاري و مشارکت در اين راستا يک اصل مي باشد .

نهادينه کردن برنامه ريزي جامع سلامت مدارس در سطح استان و شهرستان:

از آنجايي که تهيه،‌ تدارک و اجراي برنامه هاي جامع سلامت مدارس از وظايف مسؤولان اجرايي محيطي مي‌باشد، آماده نمودن واحدهاي مسؤول براي درک و تقبل اين وظيفه يک ضرورت است. در اين راستا،‌ انتقال فن‌آوري‌هاي لازم به اين سطوح نيز از اهميت خاص خود برخوردار است .

سوق دادن توجه محققين و منابع پژوهشي به تحقيق در سلامت مدارس و استقرار نظامهاي پژوهشي مستمر در اين بستر :

هم اکنون عليرغم اقبال پژوهشگران به زمينه سلامت دانش‌آموزان و مدارس ، تحقيقات اندکي در راستاي سياستهاي کلان و محلي بهداشت در اين بستر انجام مي‌گيرد . اين امر موجب مي‌گردد اولويتهاي واقعي براي مواجهه نظام سلامت ناشناخته يا مبهم بمانند و ابزار لازم براي سياستگذاري و برنامه ريزي علمي از دست متوليان امر خارج باشد . تحقيقات ارزشيابي به عنوان يکي از مهمترين بررسي‌هاي کاربردي نيازمند توجه و سرمايه گذاري بيشتر مي‌باشند .

شکل گيري ساختار جديد اداري کشور و توجه بيشتر به سلامت دانش آموزان و جوانان در اين تغييرات و در بخش بهداشت از برنامه سوم توسعه کشور، نويد آن مي‌دهد که اجراي اين طرح عملياتي از حمايتها و عنايت‌هاي لازم برخوردار گردد.

3-3 – خطوط سياست‌هاي کلي :

-استفاده از همکاري و مشارکت کليه دستگاههاي اجرايي مرتبط ( در تمام سطوح اجرايي ) ،‌ دانشگاهها و موسسات پژوهشي و نيز سازمانهاي غيردولتي و خانواده‌ها در امر پيشبرد برنامه هاي سلامت مدارس -

- اولويت دادن به نيازهاي ويژه سنين نوجواني در برنامه هاي سلامت مدارس

- توجه به اعمال عدالت در برنامه هاي سلامت مدارس

- توجه همسان به ابعاد جسمي‌، رواني ، اجتماعي سلامت دانش‌آموزان

- همسو نمودن منابع موجود و ممکن کشور براي پشتيباني برنامه هاي سلامت مدارس 

 - اهتمام بر ترويج برنامه هاي جامع سلامت مدارس در سطح کشور

- ارتقاي مستمر کيفيت برنامه هاي سلامت مدارس

- تاکيد بر ارتقاي سلامت در مدارس و از طريق اين نهاد در خانواده و جامعه

- حرکت در راستاي اهداف و راهبردهاي برنامه سوم توسعه کشور